Mocznica (uremia) – przyczyny, objawy, leczenie

Mocznica – co to za choroba?

Co to jest mocznica (uremia)? To zespół objawów związanych z krańcową niewydolnością nerek. W wyniku ich trwałego i ciężkiego upośledzenia w organizmie gromadzą się toksyczne produkty przemiany materii (m.in. mocznik, kreatynina). Zaburza to gospodarkę wodno-elektrolitową i kwasowo-zasadową oraz równowagę chemiczną. W konsekwencji dochodzi do zatrucia narządów własnymi odpadami metabolicznymi, które powinny zostać wydalone wraz z moczem.

Mocznica – przyczyny

Do najczęstszych przyczyn mocznicy należą przewlekłe choroby prowadzące do stopniowego niszczenia nefronów – podstawowych jednostek czynnościowych nerki. Głównymi winowajcami są:

Nefropatia cukrzycowa – powikłanie wieloletniej cukrzycy, w którym wysoki poziom glukozy uszkadza drobne naczynia kłębuszków nerkowych,
Nefropatia nadciśnieniowa – długoletnie, źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze uszkadza naczynia w nerkach, prowadząc do ich niedokrwienia i włóknienia,
Kłębuszkowe zapalenia nerek – choroby autoimmunologiczne lub o niejasnej etiologii, w których układ odpornościowy atakuje struktury filtrujące nerek,
Wielotorbielowate zwyrodnienie nerek – choroba genetyczna powodująca powstawanie licznych torbieli w nerkach i postępującą utratę czynnego miąższu nerkowego,
Przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek,
Nefropatia niedokrwienna, np. w przebiegu miażdżycy tętnic nerkowych lub niewydolności serca,
Wrodzone wady układu moczowego,
Ostre uszkodzenie nerek, np. ostra martwica nerek w przebiegu wstrząsu, ciężkiego krwotoku lub zatrucia, po której nerki nie podejmują pracy.

Mocznica – objawy

Jakie są objawy mocznicy? Tak naprawdę powiązane z zaburzeniami w niemal każdym układzie organizmu. Do najczęstszych należą:

Przewlekłe zmęczenie i osłabienie – chorzy odczuwają ciągłe zmęczenie, senność w ciągu dnia, mają problemy z koncentracją i pamięcią. Często występuje drażliwość lub apatia. Uremiczne toksyny wpływają też negatywnie na nastrój i funkcje poznawcze mózgu,
Objawy ze strony układu pokarmowego – utrzymujący się brak apetytu, nudności, częste wymioty, a nawet biegunki prowadzące do odwodnienia. W ustach chorego może pojawić się nieprzyjemny, metaliczny posmak, a oddech nabiera charakterystycznej woni amoniaku,
Zmiany skórne i zaburzenia krwi – skóra osób z mocznicą bywa blada, szaro-brunatna, często ulega wysuszeniu i łuszczeniu. Typowe są dokuczliwe swędzenie skóry oraz skłonność do łatwych siniaków i wybroczyn,
Zaburzenia gospodarki płynami – częstomocz lub skąpomocz. Wpływa to na pojawienie się obrzęków twarzy, dłoni, stóp i wzrostu ciśnienia tętniczego oraz duszności wysiłkowej, a w ciężkiej mocznicy – obrzęku płuc,
Nadciśnienie i zaburzenia pracy serca,
Objawy neurologiczne i mięśniowe – toksyny mocznicowe uszkadzają układ nerwowy. Pojawiają się bóle głowy, zaburzenia snu, drętwienie kończyn, mimowolne skurcze mięśni, zespół niespokojnych nóg. U chorych obserwuje się również spadek temperatury ciała i obniżenie podstawowej przemiany materii, co powoduje uczucie zimna i wyziębienia organizmu. W skrajnej postaci mocznicy dochodzi do ciężkiej encefalopatii mocznicowej – pojawiają się drgawki, zaburzenia świadomości, a nawet stan śpiączki.

Mocznica – jakie badania wykonać w celu diagnozy?

Jak wykryć mocznicę? Przewlekłą chorobę nerek rozpoznaje się, gdy przez ponad 3 miesiące utrzymują się cechy uszkodzenia nerek albo obniżone przesączanie kłębuszkowe (GFR). Objawy i dolegliwości zgłaszane przez pacjenta mogą nasunąć podejrzenie choroby, jednak potwierdzenie wymaga badań: ogólnego badania moczu, oznaczenia stężenia kreatyniny w surowicy, profil elektrolitowy i metaboliczny (poziomy elektrolitów, kwas moczowy, lipidogram) i zazwyczaj USG nerek. Na podstawie kreatyniny wylicza się eGFR, który pozwala określić stadium przewlekłej choroby nerek.

Mocznica – leczenie

Po potwierdzeniu rozpoznania wykonuje się diagnostykę przyczynową i ocenę powikłań związanych z niewydolnością nerek, ponieważ od tego zależy leczenie – zazwyczaj intensywne leczenie zachowawcze w warunkach poradni nefrologicznej. Jednak w zaawansowanych stadiach mocznicy nerek ustalenie pierwotnej przyczyny bywa niemożliwe i zwykle nie wpływa już na postępowanie, ponieważ usunięcie czynnika wyjściowego nie poprawi czynności nerek. W takim przypadku stosuje się leczenie nerkozastępcze.

Dializa – leczenie nerkozastępcze w mocznicy

Dializa ma za zadanie przejąć funkcję filtracyjną niewydolnych nerek – oczyszcza krew ze zbędnych produktów przemiany materii, usuwa nadmiar wody i przywraca równowagę elektrolitową. Stosuje się dwa główne rodzaje dializ:

Hemodializa. Zabieg trwa ok. 3-5 godzin i przeprowadzany jest zwykle 3 razy w tygodniu w stacji dializ. Wymaga wcześniejszego wykonania przetoki tętniczo-żylnej lub założenia cewnika dializacyjnego oraz przestrzegania restrykcyjnej diety, jak przyjmowanie specjalnych leków,
Dializa otrzewnowa – metoda wykonywana samodzielnie przez pacjenta w domu (po uprzednim przeszkoleniu). W jamie brzusznej chorego umieszcza się cewnik, przez który do jamy otrzewnej wlewany jest specjalny płyn dializacyjny. Błona otrzewnowa pełni funkcję naturalnej błony filtracyjnej – produkty przemiany materii przenikają z krwi do płynu, który następnie jest wymieniany na świeży. Wymiany płynu wykonuje się kilka razy na dobę lub co noc za pomocą cyklera – urządzenia automatycznie przepompowującego płyn podczas snu pacjenta.

Mocznica – powikłania

Nieleczona lub zbyt późno leczona mocznica skutkuje poważnymi uszkodzeniami narządów, z których wiele ma charakter nieodwracalny. Do typowych powikłań mocznicy należą:

Uszkodzenie mózgu, płuc, nerwów obwodowych, mięśni, a nawet kości przez toksyny,
Mocznicowe zapalenie osierdzia i mięśnia sercowego,
Upośledzenie funkcji płytek krwi, co skutkuje skłonnością do krwawień (np. z nosa, dziąseł, przewodu pokarmowego) oraz wybroczyn na skórze,
Wrzody żołądka i dwunastnicy,
Większa podatność na ciężkie infekcje, np. sepsę, która staje się bezpośrednią przyczyną śmierci chorych z mocznicą,
Niedokrwistość wynikająca z niedoboru erytropoetyny.

Mocznica – podsumowanie

Czy mocznica jest uleczalna? Tak, odpowiednio wcześnie wykryta niewydolność nerek daje dużą szansę na przywrócenie właściwej wielkości przesączania kłębuszkowego. Jednak, jak podkreślają nefrolodzy, uremia pozostawiona sama sobie jest stanem śmiertelnym, a w najlepszym przypadku kończy się przeszczepem nerki, który obarczony jest dużym ryzykiem i wiąże się rygorystycznymi zmianami w stylu życia.

Bibliografia: