Bakterie w moczu – skąd się biorą? Przyczyny, objawy, leczenie

Najczęstszym diagnozowanym rodzajem bakterii w moczu wywołującym zapalenie dolnych i górnych dróg moczowych (ZUM), jest E. coli. Szacuje się, że odpowiada ona za 70-95% niepowikłanych przypadków. Do innych często stwierdzanych patogenów należą:

W moczu pacjentów mogą pojawić się także inne drobnoustroje, np. gronkowce i paciorkowce skórne, ale ich obecność często świadczy o zanieczyszczeniu próbki moczu florą skóry. Niekiedy stwierdza się również drożdżaki – grzybicze zakażenia układu moczowego dotyczą głównie osób z obniżoną odpornością, cukrzycą lub długotrwale cewnikowanych.

Prawidłowy mocz jest jałowy, zatem norma w badaniu ogólnym moczu to brak bakterii. Może się jednak zdarzyć, że z powodu zanieczyszczenia próbki pojawią się w nim pewne ilości drobnoustrojów (nie dotyczy nakłucia nadłonowego pęcherza). Dlatego za istotny uznaje się wynik posiewu ≥10⁵ CFU/ml (czyli co najmniej 100 000 jednostek tworzących kolonie w 1 ml moczu). Określa się go wówczas jako bakteriomocz znamienny.

Taka liczba bakterii świadczy z dużym prawdopodobieństwem o obecności infekcji. Jednak kryteria rozpoznania bakteriomoczu zależą od kontekstu klinicznego – w pewnych sytuacjach także mniejsze ilości bakterii oznaczają zakażenie. Przykładowo u stale cewnikowanych każdy wynik należy interpretować indywidualnie, natomiast przy jednorazowym cewnikowaniu już ≥10² CFU/ml wskazuje na zakażenie. Niewiele wyższe wartości również przyjmuje się za punkt odcięcia, jeśli występują objawy ostrego zapalenia pęcherza lub przy podejrzeniu odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Czy bakterie w moczu są niebezpieczne? Tak, ponieważ białe krwinki „atakują” miejsce osadzenia patogenu w celu jego zniszczenia. Niestety, przy okazji uszkadza to też tkanki układu moczowego. Niektóre bakterie wydają się odporne na odpowiedź obronną organizmu, co prowadzi do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego oraz bliznowacenia zakażonych struktur. Inne wydzielają dodatkowo enzymy, które bezpośrednio powodują śmierć komórek, nawet w głębszych warstwach tkanek. Ponadto niektóre bakterie przyczyniają się do rozwoju kamieni struwitowych.

Nieleczone zakażenie dróg moczowych może skutkować niewydolnością nerek lub sepsą. Co więcej, w skrajnych przypadkach masywnej infekcji bakterie w moczu mogą wytwarzać gaz w nerkach, wywołując rozedmowe odmiedniczkowe zapalenie nerek. To bardzo ciężka i potencjalnie śmiertelna postać ZUM. Szczególnie narażone na nią są kobiety w ciąży, u których ZUM wiąże się z podwyższonym ryzykiem porodu przedwczesnego oraz urodzenia noworodka z niską masą urodzeniową. Dlatego każda ciężarna powinna mieć regularnie (co miesiąc) kontrolowany mocz, a w razie wykrycia bakterii – niezwłocznie wdrożone odpowiednie leczenie.

Przyczyną bakteriomoczu najczęściej są bakterie zamieszkujące jelito grube. Przedostają się do ujścia cewki moczowej z okolic odbytu, a następnie wnikają przez cewkę do dróg moczowych (tzw. droga wstępująca). Rozwinięciu ZUM sprzyjają zatem:

Warto dodać, że czasami bakterie mogą trafić do układu moczowego drogą krwiopochodną z odległego ogniska zakażenia (np. zakażenie gronkowcem złocistym).

Obecność bakterii w moczu może przebiegać objawowo lub bezobjawowo. Typowe objawy zakażenia dolnych dróg moczowych obejmują przede wszystkim:

Bakterie w moczu objawiają się też zmianą jego barwy i nieprzyjemnym zapachem. Z kolei u kobiet w ciąży (ok. 2-10% ciężarnych), u osób w podeszłym wieku (zwłaszcza przebywających w domach opieki) oraz u pacjentów z cewnikiem bakterie w moczu mogą nie dawać żadnych objawów i nie towarzyszą temu negatywne skutki. Ponieważ nie prowadzi to do uszkodzenia nerek ani innych problemów, zwykle nie wymaga leczenia.

Co na bakterie w moczu stosować? W zwalczaniu ich podstawą są leki przeciwbakteryjne, głównie antybiotyki lub chemioterapeutyki. Konkretny preparat, jak i czas trwania terapii, dobiera lekarz w zależności od bakterii wywołującej infekcję i jej wrażliwości – najlepiej na podstawie wyniku posiewu moczu z antybiogramem.

W trakcie infekcji warto wprowadzić też leczenie wspomagające i objawowe, oparte na lekach przeciwbólowych i rozkurczowych bez recepty i domowych sposobach, takich jak ciepłe okłady na podbrzusze. Ponadto należy pić dużo wody i często oddawać mocz. W tym celu warto sięgnąć po łagodne napary ziołowe o działaniu moczopędnym i przeciwbakteryjnym (np. liść pokrzywy, zielona pietruszka, brzoza, skrzyp, mącznica lekarska, żurawina wielkoowocowa).

Bakterie w moczu wywołują jedne z najczęstszych zakażeń bakteryjnych. Szacuje się, że w ciągu życia co druga kobieta przynajmniej raz zachoruje na infekcję dróg moczowych. Chociaż u mężczyzn długość cewki moczowej stanowi naturalną barierę dla drobnoustrojów, to w ich przypadku każdy epizod ZUM wymaga dokładnej diagnostyki. Co prawda istnieją domowe sposoby, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia, ale należy je traktować jako profilaktykę lub wsparcie do leczenia. Co więcej, nie należy samemu przerywać terapii zbyt wcześnie, nawet jeśli objawy ustąpią, bo to uodparnia bakterie na leki. O jej zakończeniu niech zdecyduje lekarz, który na podstawie posiewu moczu potwierdzi brak bakterii w moczu.

Bibliografia: