Kolor moczu – co oznacza i z jakimi chorobami się wiąże?

Jaki kolor moczu jest „zdrowy”? Na prawidłowych wynikach badania moczu kolor jest określany jako słomkowy, czyli jasnożółty. Barwa pochodzi od obecnych w nim produktów przemiany hemu (hemoglobiny), które ogólnie określa się jako „urochrom”. Im większe stężenie urochromu, tym ciemniejszy kolor. Poranny mocz jest zazwyczaj nieco ciemniejszy ze względu na mniej intensywną pracę nerek – to całkowicie normalne.

Wiele czynników wpływa na kolor moczu. Znaczenie mają zarówno te składniki, które normalnie się w nim znajdują (urochrom), jak i te, które są czymś nienaturalnym (krew, barwniki, metabolity leków). Co mogą oznaczać poszczególne kolory moczu?

Wypijanie bardzo dużych ilości wody skutkuje znacznym rozcieńczeniem i odbarwieniem moczu. W zależności od masy ciała, aktywności fizycznej czy temperatury otoczenia człowiek powinien wypijać ok. 2-3 litry wody – generalnie tyle, żeby zaspokoić pragnienie. Polidypsja, czyli nadmierne pragnienie i wypijanie nawet 5-6 litrów wody dziennie, może wynikać m.in. z:

Często oprócz polidypsji występuje również poliuria, czyli nadmierne wydalanie wody z organizmu.

Mętność moczu najczęściej wynika z obecności leukocytów (białych krwinek) i ropy. To objaw charakterystyczny dla zakażenia dróg moczowych.

Pomarańczowa barwa moczu zazwyczaj świadczy o jego nadmiernym zagęszczeniu (np. z powodu odwodnienia czy skąpomoczu) albo pojawieniu się w płynie barwników żółciowych (np. bilirubiny), co może wskazywać na zastój żółci albo inny problem z wątrobą.

Zarówno czerwony, jak i różowy mocz to często skutek krwawienia (nawet drobnego) w obrębie cewki moczowej, pęcherza lub nerek. Przyczyn jest wiele:

Jeśli w moczu pojawi się bilirubina, hemoglobina lub mioglobina, jego zabarwienie może zmienić się na ciemnobrązowe lub herbaciane. W zależności od objawów towarzyszących podejrzewa się:

Zielone (lub seledynowe) zabarwienie moczu pojawia się np. przy zakażeniu Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej). Połączenie produkowanego przez ten szczep niebieskiego barwnika (piocyjaniny) z naturalnie żółtą barwą moczu sprawia, że mocz staje się zielonkawy. Inne możliwości to stosowanie niektórych leków (np. anestezjologicznych, przeciwbólowych, przeciwzapalnych) lub suplementów z arbutyną.

Na niebiesko mocz mogą zabarwić substancje podawane w czasie diagnostyki (np. błękit metylenowy, środki kontrastowe).

Czasami zmiana koloru moczu to skutek spożywania intensywnie zabarwionych pokarmów. Jeden z najbardziej charakterystycznych przykładów to tzw. „burakuria” (wydalanie nierozłożonych betacyjanin), czyli czerwony kolor moczu po burakach, ewentualnie ciemnych owocach jagodowych albo rabarbarze. W odróżnieniu od krwiomoczu płyn pozostaje klarowny (nie powinien być mętny albo z wyraźnymi strzępkami krwi).

Wskutek kumulacji beta-karotenu (obecnego m.in. w marchwi, dyni) mocz może przybrać barwę pomarańczową. Zażółcenie występuje również na dłoniach, stopach, kolanach i nosie, ale nie na gałkach ocznych.

Mocz zdrowej osoby powinien być jasnożółty, dlatego każdy inny kolor powinien skłonić do diagnostyki (chyba że sytuację da się wytłumaczyć dietą, suplementacją lub farmakoterapią). Jeśli nietypowa barwa utrzymuje się kilka dni, należy skonsultować się z lekarzem. Poza tym warto zwracać uwagę na objawy towarzyszące takie jak:

Diagnostyka obejmuje przede wszystkim ogólne badanie moczu, ale też inne badania laboratoryjne (np. oznaczenie stężenia glukozy) czy obrazowe (np. USG jamy brzusznej) – w zależności od podejrzewanej choroby.

Nieprawidłowy kolor moczu sam w sobie nie jest chorobą, ale objawem, dlatego leczenie skupia się na chorobie podstawowej. Lekarz może zalecić np. spożywanie większej ilości płynów czy zmianę suplementacji albo diety. Inne schorzenia wymagają specjalistycznej terapii (np. cukrzyca – wyrównania poziomu cukru we krwi, zakażenia układu moczowego – antybiotykoterapii, kamica nerkowa czy guzy nerek – nawet operacji).

Poniżej znajdziesz zwięzłe odpowiedzi na pytania, które często zadają pacjenci.

Prawidłowy kolor moczu generalnie mieści się w odcieniach żółci. Wszelkie inne zabarwienia, o ile nie da się ich prosto wytłumaczyć (chociażby spożyciem buraków albo badaniami diagnostycznymi z podaniem kontrastu), powinny skłonić do konsultacji z lekarzem.

Bibliografia