Czym jest torbiel najądrza?
Torbiel najądrza, inaczej spermatocele lub torbiel nasienna (bywa też niepoprawnie określana jako „torbiel nasienny”), to nieprawidłowa struktura zlokalizowana w mosznie – konkretnie w obrębie najądrza znajdującego się na tylno-górnej powierzchni jądra. Przypomina twardy, lity guzek, który przepuszcza światło (np. światło latarki wykorzystywane w badaniu transiluminacji), co pozwala odróżnić go np. od zmian o charakterze złośliwym.
Torbiel jest zamkniętą, wolną przestrzenią otoczoną cienką ścianą z tkanki łącznej, wyścieloną nabłonkiem i wypełnioną mętnym płynem zawierającym wydzielinę kanalików nasiennych (plemniki, białka, enzymy, fragmenty innych komórek itd.).
Torbiel najądrza – przyczyny
Co powoduje powstanie torbieli najądrza? W wielu przypadkach torbiele rozwijają się bez wyraźnej przyczyny w wyniku zablokowania kanalików nasiennych, można jednak wymienić kilka czynników ryzyka:
- Urazy i mikrourazy moszny – stłuczenia, uderzenia czy ucisk moszny związane chociażby ze sportem (np. kolarstwo czy jazda konna, w których dochodzi do długotrwałego nacisku na mosznę, albo sportami kontaktowymi),
- Powikłania zabiegów w obrębie układu moczowo-płciowego – np. operacje żylaków powrózka nasiennego albo przepukliny pachwinowej,
- Częste zapalenia jąder i najądrzy – stan zapalny może powodować obrzęk i uszkodzenia kanalików nasiennych. Prowadzi też do utrudnionego odpływu płynu nasiennego, a także do bliznowacenia tkanek, uszkodzeń strukturalnych i zakłócenia równowagi produkcji płynu oraz gromadzenia się go w określonym miejscu,
- Wiek – torbiele nasienne są częściej diagnozowane u mężczyzn w średnim i starszym wieku,
- Choroba von Hippel-Lindau (VHL) – ta rzadka choroba genetyczna zwiększa ryzyko występowania torbieli, w tym torbieli najądrza (zazwyczaj bezobjawowych i łagodnych).
Torbiel najądrza – objawy
Spermatocele przyjmują różną wielkość i są wyczuwalne jako twarde, gładkie guzki. Zazwyczaj nie wywołują dolegliwości, jeśli jednak staną się wystarczająco duże, mogą powodować następujące objawy:
- Tępy ból lub dyskomfort w okolicach jądra lub w mosznie,
- Uczucie ciężkości albo pełności za i nad jądrem,
- Obrzęk moszny.
Jak zdiagnozować torbiel najądrza?
Torbiel najądrza diagnozuje urolog. W czasie konsultacji przeprowadzi wywiad oraz badanie fizykalne (palcapcyjne badanie moszny). Pomocne okazują się też:
- Transiluminacja – podświetlenie moszny silnym źródłem światła, np. latarką. To bardzo prosty i użyteczny test, ponieważ torbiel najądrza jest półprzezroczysta i przepuszcza światło, a guzy nowotworowe – nie,
- USG moszny – w badaniu ultrasonografem torbiel przyjmuje charakterystyczny wygląd czarnej (bezechowej) przestrzeni o okrągłym lub owalnym kształcie, najczęściej w głowie najądrza. Mogą ewentualnie pojawić się wewnętrze echa, jeśli w płynie znajdują się plemniki. USG to złoty standard w diagnostyce torbieli najądrza,
- Badania laboratoryjne – np. analiza moczu, która pozwala potwierdzić lub wykluczyć stan zapalny albo infekcję intymną, zwłaszcza przy pojawieniu się bólu w obrębie moszny.
Torbiel najądrza – leczenie
Jak leczyć torbiel najądrza? Zależy to od jej wielkości i objawów, które wywołuje. Decyzję o przebiegu terapii podejmuje urolog, a wybór metody zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta.
- W większości przypadków torbiel najądrza wymaga jedynie obserwacji i regularnych badań kontrolnych.
- Leczenie farmakologiczne stosuje się tylko przy bólu – co ważne, środki przeciwbólowe nie wpływają na samą torbiel, a jedynie łagodzą objawy.
- Jeśli zmiana powoduje duży, uporczywy ból i dyskomfort albo deformację moszny lub istnieje podejrzenie, że maskują obecność innych zmian, urolog prawdopodobnie zaleci spermatocelektomię (standardowy zabieg polegający na chirurgicznym usunięciu torbieli w znieczuleniu ogólnym).
- Stosuje się też nakłucie torbieli (aspirację), jednak rzadko, ponieważ torbiele usunięte tą metodą mają skłonność do nawrotów.
Torbiel nasienna a płodność
Sama torbiel nasienna raczej nie wpływa na płodność. Jeśli jednak jest na tyle duża, że blokuje transport męskich komórek rozrodczych z najądrza do nasieniowodu i zmniejsza ich liczbę w spermie, może stanowić problem. Torbiele lub współistniejące przewlekłe zapalenie najądrzy mogą też zaburzać funkcjonowanie najądrzy odpowiedzialnych za prawidłowy proces magazynowania i dojrzewania plemników.
Największym czynnikiem ryzyka niepłodności przy torbieli nasiennej jest jednak leczenie metodami chirurgicznymi. W czasie spermatocelektomii istnieje niebezpieczeństwo uszkodzenia najądrza lub nasieniowodu, dlatego operacje przeprowadza się tylko w uzasadnionych sytuacjach.
Jak zapobiegać torbielom nasiennym?
Oprócz unikania długotrwałego ucisku czy urazów moszny nie istnieją sposoby na zapobieganie torbielom. Ogromne znaczenie ma jednak regularne samobadanie moszny i szybkie zwracanie się do lekarza w razie wykrycia zmian. Jak przeprowadzić taką samokontrolę?
- Najlepiej po ciepłej kąpieli lub prysznicu – ciepło rozluźnia skórę moszny, a to ułatwia badanie. Warto też wykonać je przed lustrem.
- Najpierw trzeba ocenić wygląd moszny: Czy jądra są symetryczne? Czy pojawiają się zaczerwienienia, zgrubienia, obrzęki?
- Następnie należy zbadać każde jądro osobno – unieść je jedną dłonią, a drugą delikatnie obracać i dotykać w celu znalezienia ewentualnych guzków, stwardnień lub obszarów różniących się od reszty jądra. Najądrze powinno być wyczuwalne jako miękka i gładka struktura w tylno-górnej części jądra, a powrózki nasienne – miękki przewód wychodzący z górnej części jądra.
Torbiel najądrza – często zadawane pytania
Poniżej wyjaśniamy jeszcze kilka dodatkowych kwestii, które często nurtują pacjentów.
- Czy torbiel nasienna jest groźna? Nie. To z definicji zmiana łagodna, która nie ma tendencji do przekształcenia się w nowotwór złośliwy. Problemy mogą pojawić się, jeśli torbiel jest duża.
- Gdzie znajduje się torbiel nasienna – na jądrze? Tak i nie. Najądrze, jak sama nazwa wskazuje, znajduje się na jądrze – ta struktura przylega do jądra, ale nie jest jego częścią (to oddzielny narząd). W jądrach tworzą się inne rodzaje torbieli, np. wodniaki jądra, torbiele naskórkowe (epidermoidalne).
- Czy torbiel nasienna może się wchłonąć? Raczej nie. Torbiele najądrza mają tendencję do utrzymywania się, a w niektórych przypadkach mogą nawet powiększać się z czasem (w przeciwieństwie do innych rodzajów torbieli, np. funkcjonalnych torbieli jajników). Torbiel najądrza jest strukturalną zmianą spowodowaną trwałym problemem mechanicznym bez mechanizmu naturalnej resorpcji.
Torbiel nasienna – podsumowanie
Torbiel najądrza to łagodna zmiana w najądrzu wypełniona płynem z plemnikami. Zwykle jest bezobjawowa, ale może powodować dyskomfort lub powiększenie moszny. Najczęściej diagnozuje się ją przez USG, a leczenie jest konieczne tylko przy dużych torbielach lub bólu.
Źródła:
- Spermatocele, 2023, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17492-spermatocele. [dostęp: 16.01.2025]
- Spermatocele, 2022, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/spermatocele/symptoms-causes/syc-20377829. [dostęp: 16.01.2025]
- Stonier T., Simson N., Challacombe B., Diagnostyka guzów moszny, 2025, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/176301,diagnostyka-guzow-moszny. [dostęp: 16.01.2025]
- Ignaszak-Kaus N., Jedrzejczak P., Wpływ sportu na męski układ rozrodczy, 2015, https://postepyandrologii.pl/wp-content/uploads/2021/09/Ignaszak-Kaus_Natalia_Jedrzejczak.pdf. [dostęp: 16.01.2025]
- Cybulski C., Krzystolik K., Lubiński J., Von Hippel-Lindau Disease, 2010, https://www.czytelniamedyczna.pl/3480,von-hippellindau-disease.html. [dostęp: 16.01.2025]