Żylaki powrózka nasiennego – objawy, diagnostyka, leczenie

Powrózek nasienny składa się z nasieniowodu, tętnic jądrowych oraz splotu wiciowatego. Ten ostatni element to sieć naczyń żylnych oplatających tętnice. Dzięki niemu krew żylna transportowana jest z jąder do większych naczyń krwionośnych. Nieprawidłowe poszerzenie tych naczyń to żylaki powrózka nasiennego (inaczej varicocele)

Schorzenie w 90% przypadków występuje po lewej stronie. Ocenia się, że dotyka średnio 15% populacji mężczyzn, jednak okazuje się, że coraz częściej można je zdiagnozować również u nastolatków – w grupie 18-latków wynosi 9-22,6% (Rogowska i wsp., 2020). Niestety, zazwyczaj młodzi mężczyźni dowiadują się o problemie po badaniach przeprowadzanych w związku z oceną ich zdolności do służby wojskowej.

Co ciekawe, taka diagnoza jest także zaskoczeniem dla par starających się o dziecko. Wśród mężczyzn zgłaszających się do lekarza z powodu niepłodności 41% dowiaduje się, że ma varicocele. Niekoniecznie oznacza to, że żylaki powrózka nasiennego bezpośrednio odpowiadają za problemy z zapłodnieniem, jednak wiele badań wskazuje, że „częstość występowania [varicoceli] u mężczyzn w małżeństwach niepłodnych jest znacznie wyższa niż w małżeństwach posiadających dzieci”. Np. w badaniu WHO, które objęło 7094 mężczyzn z 34 krajów, w grupie z prawidłowym nasieniem stwierdzono żylaki u 11,7%, a u osób z niepłodnością u 25,4%. Również w innych badaniach stosunek ten jest większy i wynosi 9:2 (Stachowski, 2001).

Najprawdopodobniej wynika to z faktu, że splot wiciowaty działa jak mechanizm chłodzący – odbiera ciepło z krwi tętniczej płynącej do jąder i oddaje je krwi żylnej. Jest to niezbędne do prawidłowej produkcji plemników, która wymaga temperatury o ok. 2-3°C niższej niż temperatura ciała. Zastój żylny powoduje podniesienie temperatury jądra, co negatywnie wpływa na liczbę i ruchliwość plemników. Powoduje to też kumulację toksycznych metabolitów oraz reaktywnych form tlenu, które uszkadzają komórki odpowiedzialne za produkcję plemników i testosteronu.

W mniej poważnych przypadkach żylaków powrózka nasiennego nie widać gołym okiem, ale bywają wyczuwalne jako poskręcane, elastyczne struktury pod skórą. W zaawansowanych stadiach można zauważyć zgrubienia w obrębie moszny.

Zaawansowanie żylaków powrózka nasiennego ocenia się według trzystopniowej skali Dubina i Amelara:

Biorąc pod uwagę, że w pierwszych stopniach żylaki powrózka nasiennego nie wywołują żadnych objawów, nie dziwi zaskoczenie wielu mężczyzn podczas diagnozy. Tylko u niektórych pojawia się ból, uczucie ciężkości lub dyskomfort w mosznie, i to nieraz tylko po długim staniu lub wysiłku fizycznym. Ból jądra ma zazwyczaj charakter tępy i promieniujący, a jego intensywność wzrasta w drugiej połowie dnia.

Większość badaczy zgadza się co do tego, że zastój prowadzący do rozwoju żylaków powrózka nasiennego wynika z budowy anatomicznej lewej żyły jądrowej. Prawa żyła wpada bezpośrednio do żyły głównej dolnej. Natomiast lewa najpierw uchodzi pod kątem prostym do żyły nerkowej, a stamtąd dopiero do żyły głównej, Skutkuje to zwiększonym ciśnieniem i oporem krwi.

Wśród przyczyn wymienia się także wrodzoną wadę tkanki łącznej, która osłabia ściany naczyń żylnych oraz zwiotczenie moszny, wrodzony brak lub niewydolność zastawek żylnych. Ostatecznie czynniki te powodują zastój i wsteczny prąd krwi, a to z kolei prowadzi do wydłużenia i pogrubienia splotu wiciowatego. W niektórych przypadkach choroba może być wtórna i prowadzić do patologii w obrębie jamy brzusznej, np. guzów nerki.

Jaki lekarz pomoże w rozpoznaniu i leczeniu powrózka nasiennego? Urolog lub androlog. W celu diagnozy przeprowadzą ocenę wyglądu moszny w spoczynku i podczas próby Valsalvy. Od badania fizykalnego większą dokładność zapewnia USG Dopplera. Dzięki niemu można obserwować wygląd splotu i przepływu krwi w żyłach jądrowych w wysokiej rozdzielczości. U mężczyzn z problemami płodności zaleca się dodatkowe badania nasienia oraz oznaczenie poziomu testosteronu, LH i FSH.

Odpowiednio wczesna diagnoza i właściwie dobrana forma leczenia są bardzo ważne szczególnie dla nastolatków, ponieważ varicocele zaburzają rozwój jąder oraz ich funkcję hormonalną i generatywną.

Nie istnieją leki, które mogłyby cofnąć zmiany w obrębie żył powrózka nasiennego. Jednak pomocne okazują się leki przeciwbólowe oraz suplementy poprawiające jakość nasienia.

W łagodnych przypadkach ulgę mogą przynieść zimne okłady na mosznę oraz unikanie długiego przebywania w pozycji stojącej. Niektóre źródła sugerują również noszenie specjalnej bielizny podtrzymującej mosznę, choć zdania na ten temat są podzielone.

Zabieg chirurgiczny polega na zaotrzewnym podwiązaniu żyły jądrowej. Stosuje się go w przypadku dolegliwości bólowych, zaniku jądra lub problemów z płodnością. Do najczęściej stosowanych metod należą:

Warto jeszcze odpowiedzieć na 3 pytania pojawiające się w związku z tym tematem.

Żylaki powrózka nasiennego to częsta przypadłość, która hamuje rozwój gonad oraz może przyczyniać się do niepłodności. Ich diagnostyka jest stosunkowo prosta, a w przypadkach wymagających leczenia można zastosować skuteczne metody chirurgiczne.

Bibliografia