Co to jest kamica nerkowa (moczowa)? Przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest kamica nerkowa i gdzie boli?

Kamica moczowa (nerkowa) występuje, gdy w nerce zaczynają odkładać się i narastać kryształy związków chemicznych odfiltrowanych z krwi. Przy odpowiednich warunkach zostają bezproblemowo rozpuszczone (np. z pomocą makofagów) i wydalone z moczem. Czasami jednak zakotwiczają się i zbierają inne składniki mineralne i białkowe. W ten sposób kryształ rośnie (nawet przez dziesiątki lat), nie wywołując żadnych objawów.

Kamica nerkowa – gdzie boli?

Początkowo kamica nerkowa nie boli. Jednak gdy złogi zaczynają wypełniać całą miedniczkę oraz kielichy nerki (tzw. kamienie odlewowe), pacjenci odczuwają tępy ból pleców. Z kolei ból towarzyszący zablokowaniu odpływu moczu jest ostry, kurczowy i umiejscowiony w okolicy lędźwiowej. Zwykle pierwszy jego napad pojawia się u mężczyzn w wieku 40-50 lat, a u kobiet w wieku 50-70 lat [2].

Bez względu na rodzaj i nasilenie ból wynika z powiększenia struktur nerkowych i wzrostu ciśnienia w niej samej. Świadczy o stanie, który nieleczony prowadzi do ograniczenia ich funkcjonalności, a w dalszej kolejności do niewydolności nerek, a nawet urosepsy.

Kamica nerkowa – przyczyny

Kamica nerkowa to złożone schorzenie, do powstania którego przyczynia się wiele czynników. Z tego powodu bardzo trudno określić bezpośrednią przyczynę. Wiadomo jednak, że kamienie formują się z określonych związków chemicznych w moczu, toteż lekarze dzielą jej etiopatogenezę na 4 postacie.

Rodzaj kamieni	Czynniki etiologiczne
Kamienie ze szczawianu wapnia i apatytowe (prawie u 80% chorych [3])	Hiperkalciuria (nadmierne wydalanie wapnia) z hiperkalcemiąPierwotna nadczynność przytarczyc: hiperkalciuria spowodowana wzmożoną resorpcją kostną,Choroby ziarniniakowe (gruźlica, sarkoidoza, chłoniaki),Nowotwory: przerzuty do kości, pobudzenie resorpcji przez cytokiny, ewentualna synteza PTH/PTHrP.Hiperkalciuria bez hiperkalcemiiKwasica cewkowa dalsza typu 1 – nasila wydalanie wapnia i zmniejsza wydalanie cytrynianów,Hiperkalciuria idiopatyczna:absorpcyjna – większe wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego,resorpcyjna – wzmożona resorpcja kości przy prawidłowej budowie,nerkowa – zaburzenia reabsorpcji wapnia w nerkach.HipocytraturiaKwasica cewkowa dalsza typu 1: zmniejszona ilość cytrynianów, wzmożone wydalanie wapnia,Przewlekła biegunka prowadząca do utraty zasad, kwasicy i hipokaliemii,Kwasica wewnątrzkomórkowa – niedobór potasu prowadzi do deficytu cytrynianów.HiperoksaluriaDefekty enzymatyczne – wzmożona synteza kwasu szczawiowego,Nabyta (dieta bogatoszczawianowa, zbyt duża podaż wit. C/dobę, przewlekłe choroby jelita cienkiego lub trzustki, dieta ubogowapniowa, po zabiegach bariatrycznych).
Kamienie cystynowe	CystynuriaGenetyczne defekty wchłaniania zwrotnego aminokwasów: cystyny, ornityny, argininy, lizyny.
Kamienie struwitowe	Zakażenia układu moczowego bakteriami, które rozkładają mocznik do amoniaku, powodują alkalizację (wzrost pH) moczu, co sprzyja wytrącaniu złogów.
Kamienie z kwasu moczowego	HiperurykozuriaDna pierwotna, zespół Lesha-Nyhana (zaburzony metabolizm puryn),Nowotwory mieloproliferacyjne (wzmożony rozpad kwasów nukleinowych),Nadmiar puryn w diecie, leki urykozuryczne,Postać idiopatyczna.

Do przyczyn można także zaliczyć zbyt małą podaż płynów oraz czynniki wpływające na metabolizm, tj. otyłość, cukrzyca itd.

Kamica nerkowa – objawy

Głównym objawem kamicy jest kolka nerkowa, czyli promieniujący do pachwiny i podbrzusza bardzo silny ból. Jeśli towarzyszy mu krwiomocz bądź niemożność jego oddania, nudności i wymioty, gorączka oraz inne niepokojące objawy, należy niezwłocznie udać się do lekarza!

Leczenie kamicy nerkowej

Leczenie zależy głównie od rozmiaru złogów i intensywności objawów. Przy niewielkich kamieniach (poniżej 5-6 mm) i umiarkowanych dolegliwościach często stosuje się leki: przeciwbólowe, NLPZ lub opioidy, rozkurczowe i tzw. α-blokery oraz intensywne nawadnianie (3-4 litry płynów na dobę [3]). Dzięki temu istnieje duża szansa (ok. 70-80%), że złogi zostaną wydalone samoistnie w ciągu 4-6 tygodni [1].

Zaleca się, aby przez ten czas oddawać mocz do pojemnika w celu przebadania składu chemicznego kamienia. Pozwala to na dobranie ewentualnego leczenia farmakologicznego. W przypadku kamieni z kwasu moczowego stosowanie np. cytrynianu potasu, wodorowęglanu sodu umożliwia alkalizację moczu i rozpuszczenie złogów. Natomiast u części pacjentów z hiperurykozurią pomocny bywa allopurynol ograniczający syntezę kwasu moczowego. Jednak wiąże się to z dokładną kontrolą pH moczu, aby uniknąć powstawania kamieni fosforanowych.

Kamica nerkowa – leczenie urologiczne

Jeśli powyższe metody okazują się nieskuteczne albo kamień ma wielkość ok. 1 cm, konieczne są zabiegi urologiczne, m.in.:

Litotrypsja falą uderzeniową (ESWL), która polega na zewnętrznym generowaniu fal uderzeniowych i rozbijaniu złogu na mniejsze fragmenty, które mają szansę wyjść wraz z moczem,
Ureteroskopia (URS). Najpierw wprowadza się cienki wziernik przez cewkę moczową aż do złogu. Następnie jest on kruszony laserowo lub ultradźwiękowo, a jego odłamki usuwa się na zewnątrz. Zabieg zwykle wykonuje się w znieczuleniu podpajęczynówkowym lub ogólnym i nie wymaga klasycznego cięcia chirurgicznego,
Nefrolitotrypsja przezskórna (PCNL) to metoda przy kamieniach dużych (powyżej 2,5 cm), odlewowych, zalegających w nerce. Stanowi standardowy zabieg chirurgiczny pod znieczuleniem ogólnym, po którym pacjent wraca do aktywności po ok. 2 tygodniach [2].

Kamica nerkowa – profilaktyka

Statystyki wskazują, że nawet 50% osób z kamieniami może doświadczyć ponownego ataku w ciągu 10 lat oraz 75% w ciągu 20 lat [3]. Co ciekawe, odpowiadają za to głównie sami chorzy, a raczej brak zmian w nawykach, które doprowadziły do rozwoju kamicy nerkowej.

Profilaktyka to przede wszystkim wypijanie zalecanej ilości płynów w ciągu dnia (w tym szklanka przed snem oraz dodatkowa porcja w nocy, jeśli wstajemy do toalety). Ale nie tylko. Jak wykazały 9-letnie badania z Mayo Clinic: „Niższa zawartość wapnia i potasu w diecie, a także mniejsze spożycie płynów, kofeiny i fitynianów są związane z większym prawdopodobieństwem wystąpienia pierwszego epizodu objawowej kamicy nerkowej” [4].

Dlatego należy spożywać więcej owoców i warzyw o wysokiej zawartości tych składników, takich jak banany, pomarańcze, grejpfruty, melony, morele, pomidory, ziemniaki, groszek, ogórki i cukinia, a także grzyby. Oczywiście w przypadku stwierdzonych złogów dieta powinna zostać dobrana do ich składu chemicznego.

Kamica nerkowa – podsumowanie

Kamica moczowa nie musi oznaczać długotrwałych problemów zdrowotnych, o ile zostanie wcześnie zdiagnozowana i właściwie leczona. Zbieranie się złogów w nerkach również nie zawsze do niej doprowadzi, jeżeli zostanie wprowadzona właściwa profilaktyka.

Bibliografia