Rak jądra – jak wygląda?
Rak jądra to najczęściej nowotwór złośliwy, który rozwija się w męskich gonadach, zazwyczaj jednostronnie. Jądro staje się powiększone, twarde i cięższe, ale raczej bezbolesne. Stanowi temu towarzyszą czasem inne objawy (ich rodzaj i nasilenie zależy od stadium zaawansowania i typu nowotworu). W transiluminacji (prostym badaniu polegającym na podświetleniu moszny mocnym źródłem światła) oraz USG taki guz będzie nieprzezroczysty i nieregularny – pozwala to go odróżnić np. od wodniaka jądra.
Nowotwory jądra – rodzaje
Ok. 90-95% nowotworów jądra wywodzi się z komórek zarodkowych, a 5% – z komórek zrębu lub z komórek Leydiga (Rabijewski, 2009). Podział nowotworów wygląda następująco:
- Nasieniaki – powstają z komórek zarodkowych (gonocytów albo spermatogoniów), ale ich rozwój zatrzymuje się na etapie przypominającym spermatogonia. Przez to zarówno guz w jądrze, jak i ewentualne przerzuty mają jednorodną strukturę i są łatwiejsze w leczeniu,
- Nienasieniaki – również wywodzą się z gonocytów, ale zachowują zdolność do różnicowania (pluripotencjalność). Nowotwory składają się np. z tkanek raka zarodkowego (komórki embrionalne), kosmówczaka (komórki przypominające trofoblast, czyli tkankę łożyska), potworniaka (elementy wszystkich trzech listków zarodkowych, czyli tkankę mięśniową, kostną czy nabłkonkową) czy guza zatoki endodermalnej. Różne typy tkanek mogą pojawić się zarówno w samym guzie, jak i przerzutach (komórki pęcherzyka żółtkowego, występującego normalnie w życiu płodowym). Co więcej, tkanki w przerzucie czasami różnią się od tych w guzie pierwotnym,
- Inne, rzadkie typy nowotworów jądra – wywodzą się z komórek zrębów jądra (komórek Leydiga produkujących testosteron albo tkanki łącznej – nowotwory mezynchemalne), komórek Sertolego (znajdujących się w kanalikach nasiennych), z osłonki pochwowej jądra (międzybłoniaki), a także chłoniaki, nacieki białaczki czy przerzuty.
Rak jądra – przyczyny
Przyczyny raka jądra nie są w pełni poznane, ale zidentyfikowano kilka czynników ryzyka, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju tego nowotworu.
- Niezstąpienie jądra (wnętrostwo) – wiąże się z największym prawdopodobieństwem rozwoju nowotworu, nawet po orchidopeksji (chirurgicznym sprowadzeniu jądra do moszny),
- Dysgenezja gonad – wady w budowie lub funkcji jąder (np. zespół Klinefeltera),
- Nowotwory jąder w rodzinie – zwłaszcza u ojca lub brata,
- Carcinoma in situ (CIS) – zmiany przedrakowe (nienowotworowe, ale z potencjałem do transformacji złośliwej),
- Niepłodność.
Rak jądra – objawy
Najczęściej rak jądra objawia się bezbolesnym powiększeniem jądra, ale mogą pojawić się również inne dolegliwości:
- Ból moszny lub podbrzusza,
- Ginekomastia (powiększenie piersi),
- Wodniak jądra,
- Objawy przedwczesnego dojrzewania u chłopców,
- Impotencja i spadek libido.
W zaawansowanych stadiach dochodzi czasami do przerzutów powodujących dodatkowe objawy, m.in. kaszel, duszności, bóle kości czy objawy neurologiczne.
Jak rozpoznać raka jąder?
Diagnostyka raka jądra obejmuje:
- Badanie fizykalne i oględziny moszny,
- Ultrasonografię moszny, która pozwala na ocenę zmian strukturalnych,
- Markery nowotworowe, m.in. AFP, β-hCG, LDH,
- Tomografię komputerową (TK) jamy brzusznej, klatki piersiowej oraz głowy,
- Rezonans magnetyczny (MRI) w przypadku podejrzenia przerzutów do OUN,
- Badanie patomorfologiczne usuniętego jądra (radykalna orchidektomia).
Rak jądra – leczenie
Co zrobić w przypadku podejrzenia, że zmiany w mosznie to rak jąder? Do jakiego lekarza należy się zwrócić? Pierwszą konsultację należy przeprowadzić u urologa, który może skierować na dalsze badania diagnostyczne. A czy rak jądra jest wyleczalny? Tak, i to niemal w 100% w przypadku wczesnego rozpoznania.
Leczenie powinno być kompleksowe i dostosowane do rodzaju nowotworu. Obejmuje usunięcie guza, a czasem również węzłów chłonnych zaotrzewnowych przy nienasieniakach (radykalna orchidektomia z dostępu pachwinowego) oraz ocenę stopnia zaawansowania, a także chemio- i radioterapię (w przypadku przerzutów). Nie istnieje skuteczna naturalna metoda leczenia raka jądra, choć zdrowy styl życia i dieta mogą wspierać regenerację organizmu po terapii. Wszystkie metody leczenia zawiera tabela porównująca rodzaje nowotworów.
Rak jąder – przerzuty
Rak jąder czasami tworzy przerzuty (metastazy). Ogólnie rzecz biorąc, nienasieniaki przerzutują szybciej i agresywniej niż nasieniaki, a typem raka jądra z największą tendencją do szybkich i rozległych metastaz jest kosmówczak. Miejsca przerzutów to najczęściej:
- Węzły chłonne zaotrzewnowe,
- Płuca,
- Wątroba,
- Kości,
- Ośrodkowy układ nerwowy.
Objawy przerzutów mogą obejmować bóle brzucha, kaszel, duszności, bóle kości oraz objawy neurologiczne, np. bóle głowy czy napady padaczkowe.
Profilaktyka raka jąder
Niektóre badania sugerują, że czynniki, takie jak dieta, styl życia czy narażenie na chemikalia, mogą zwiększać ryzyko raka jąder, ale dowody są ograniczone. Również urazy jądra nie zostały potwierdzone jako bezpośredni czynnik ryzyka. Dlatego najważniejsze elementy profilaktyki to regularne samobadanie i szybkie reagowanie na zauważone zmiany w obrębie jąder.
Nowotwór jąder – porównanie wszystkich rodzajów
Tabela poniżej zawiera porównanie wszystkich nowotworów jąder pod względem pochodzenia, przebiegu choroby, rokowania, leczenia i przerzutów.
Typ nowotworu | Tkanka pierwotna (pochodzenie) | Przebieg kliniczny | Rokowanie | Typowe przerzuty | Leczenie |
Nasieniak | Komórki zarodkowe (germinalne, spermatogonia) | Wolny rozwój, jednorodne przerzuty, dobrze reaguje na leczenie | Bardzo dobre, niemal 100% wyleczeń w początkowych stadiach | Węzły chłonne zaotrzewnowe, rzadziej odległe narządy | Radykalna orchidektomia, radioterapia w przypadku zaawansowania, chemioterapia w przerzutach |
Nienasieniak | Komórki zarodkowe (pluripotencjalne) | Szybki rozwój, różnorodne przerzuty (różnicowanie komórek) | Dobre, zależne od zaawansowania, skuteczne leczenie w większości przypadków | Płuca, wątroba, mózg, kości, węzły chłonne | Radykalna orchidektomia, chemioterapia, usunięcie węzłów chłonnych zaotrzewnowych, brak reakcji na radioterapię |
Guz z komórek Leydiga | Komórki Leydiga (zrąb jądra) | Zazwyczaj łagodny, może powodować nadprodukcję hormonów | Dobre w łagodnych przypadkach, ograniczone w złośliwych | Regionalne węzły chłonne, płuca, wątroba, kości (złośliwe przypadki) | Radykalna orchidektomia, chemioterapia w złośliwych przypadkach, brak reakcji na radioterapię |
Guz z komórek Sertolego | Komórki Sertolego (zrąb jądra) | Zwykle łagodny, rzadziej złośliwy, możliwe objawy hormonalne | Dobre w przypadkach łagodnych, ograniczone w złośliwych | Zwykle brak przerzutów, złośliwe przypadki – rzadkie | Radykalna orchidektomia, leczenie złośliwych postaci wymaga dodatkowej terapii (rzadko chemioterapia lub radioterapia) |
Chłoniak jądra | Komórki limfatyczne (układ chłonny jądra) | Agresywny przebieg, szybko daje przerzuty (często układowe) | Zależne od stadium, gorsze niż w nowotworach germinalnych | Układ chłonny, wątroba, płuca, szpik kostny | Chemioterapia systemowa, radioterapia i leczenie celowane zależne od typu chłoniaka |
Rak jądra – najczęściej zadawane pytania
Poniżej publikujemy odpowiedzi na często zadawane pytania na temat raka jąder.
- Czy rak jądra dotyczy tylko młodych mężczyzn? Choć ten nowotwór najczęściej występuje w przedziale wiekowym 20-35 lat, może dotyczyć mężczyzn w każdym wieku.
- Czy urazy jądra zwiększają ryzyko raka? Nie, urazy jądra nie są czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworu.
- Jakie są rokowania w zaawansowanym stadium raka jądra? Nawet w przypadku przerzutów stosowane terapie (chemioterapia, radioterapia, chirurgia) pozwalają na uzyskanie wysokiego odsetka wyleczeń.
Rak jądra – podsumowanie
Rak jądra to nowotwór o wysokim potencjale wyleczalności, zwłaszcza przy wcześnie postawionej diagnozie. Co więc należy robić, żeby go szybko rozpoznać, a potem wdrożyć skuteczne leczenie? Najważniejsze są regularne badania (w tym samokontrola jąder), znajomość czynników ryzyka oraz niezwlekanie z konsultacją u specjalisty.
Źródła:
- Rabijewski M., Nowotwory jąder, 2009. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1241,nowotwory-jader. [dostęp: 14.01.2025].
- Komorowski A., Wiercińska M., Rak jądra – objawy, rozpoznanie i leczenie nowotworów złośliwych jądra, 2023. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/99055,rak-jadra-nowotwory-zlosciwe-jadra. [dostęp: 14.01.2025].
- Meder J. i wsp., Podstawy Onkologii Klinicznej, 2011. https://cmkp.edu.pl/eu/css_bart/dok_eu/Podstawy%20onkologii%20klinicznej.pdf. [dostęp: 14.01.2025].
- Stelmach A. i wsp., Nowotwory układu moczowo-płciowego, w: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2013 r., 2013. https://ptok.pl/sites/scm/files/2024-01/zalecenia_PTOK_tom1_07_Nowotwory_ukladu_moczowo-plciowego_20130301_0.pdf
- Rudnicka A., Rogowski W., Męskie nowotwory – rak stercza, rak jądra. Co każdy mężczyzna powinien o nich wiedzieć, 2017. https://glospacjenta.pl/nowotwory/meskie/289,meskie-nowotwory-rak-stercza-rak-jadra-co-kazdy-mezczyzna-powinien-o-nich-wiedziec. [dostęp: 14.01.2025].