Nykturia (częstomocz w nocy) – przyczyny, diagnostyka, leczenie częstego oddawania moczu w nocy

Nykturia to wybudzenie się z powodu parcia na pęcherz (konieczność przerwania snu i wstania z łóżka w celu mikcji, a następnie kontynuowanie snu). Według Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society, ICS) już jednokrotna mikcja w porze nocnej kwalifikuje się jako nykturia. Jednak w praktyce klinicznej przyjmuje się, że dopiero występowanie dwóch, lub więcej mikcji każdej nocy ma istotne znaczenie, ponieważ wyraźnie pogarsza jakość nocnego wypoczynku, a tym samym komfortu życia. 

Co ważne, nykturia nie jest odrębną jednostką chorobową, ale objawem towarzyszącym innym stanom zdrowotnym lub nawykom. To sygnał, że organizm próbuje pozbyć się moczu nocą częściej niż normalnie. Na czym ogólnie polega mechanizm tej przypadłości? Możliwe są dwie opcje:

A co prowadzi do takiego stanu? Przyczyny bywają naprawdę prozaiczne, np. picie wieczorem zbyt dużej ilości płynów (zwłaszcza alkoholu, kawy, herbaty czy innych kofeinowych i gazowanych napojów) albo przyjmowanie leków moczopędnych (diuretyków). Nykturia pojawia się też przy chorobach związanych z funkcjonowaniem układu moczowo-płciowego takich jak:

W leczeniu chorób układu krążenia takich jak nadciśnienie tętnicze czy niewydolność serca stosuje się m.in. diuretyki, które będą powodować nadprodukcję moczu w nocy, jeśli pacjent przyjmuje je wieczorem. Nykturia może również pojawić się w przypadku nieleczonych lub źle kontrolowanych schorzeniach sercowo-naczyniowych. W ciągu dnia przy osłabionej pracy serca dochodzi do zalegania płynów w tkankach (np. obrzęki kostek i łydek), a nocą, w pozycji leżącej, poprawia się przepływ krwi przez nerki i nadmiar płynu zostaje przefiltrowany do moczu. 

Zarówno cukrzyca typu 1, jak i typu 2 (zwłaszcza niekontrolowana) może powodować nykturię – nierzadko to jeden z pierwszych objawów tej choroby. Wysoki poziom glukozy we krwi powoduje tzw. diurezę osmotyczną – glukoza przenika do moczu i „pociąga” za sobą wodę, co skutkuje wydalaniem dużych ilości moczu zarówno w dzień, jak i w nocy.

Obturacyjny bezdech senny (OBS) prowadzi do wzrostu ciśnienia w klatce piersiowej i wydzielania przedsionkowego peptydu natriuretycznego (ANP), co skutkuje zwiększoną produkcją moczu. Ciągłe epizody zatrzymania oddechu i spłycenia snu powodują wybudzenia w nocy, którym towarzyszy uczucie parcia na mocz.

Nykturia rzadko jest odosobnionym objawem. Zwykle towarzyszy jej częstomocz dzienny lub inne symptomy wynikające z podstawowej dolegliwości. Objawy sugerujące konkretną przyczynę nykturii:

Do jakiego lekarza udać się z nykturią? Zwykle pierwszym wyborem jest wizyta u lekarza POZ, który może zlecić podstawowe badania (mocz, krew, USG) i na ich podstawie oraz na podstawie wywiadu ocenić, gdzie leży problem. W czasie konsultacji warto podać wszystkie objawy towarzyszące, zdiagnozowane choroby współistniejące oraz przyjmowane preparaty (leki, zioła i suplementy). Cennym narzędziem w diagnostyce jest prowadzenie tzw. dzienniczka mikcyjnego, czyli spisywanie godziny każdej mikcji, przybliżonej ilości oddanego moczu, ilości i rodzaju przyjętych płynów, a także innych objawów.

W razie potrzeby pacjent zostanie skierowany do jednego ze specjalistów:

Z kolei inne badania przydatne w ustaleniu przyczyny nykturii to:

Zasadniczo terapia nykturii obejmuje dwie równoległe ścieżki, które często się łączą:

Pewne zalecenia może wprowadzić każdy, niezależenie od przyczyny częstomoczu nocnego – nawet drobne zmiany stylu życia przynoszą ulgę. Chodzi przede wszystkim o:

Wskazówki te sprawdzają się również w profilaktyce i zapobieganiu nykturii.

Farmakoterapia łagodzi objawy nykturii, ale maksymalny efekt zapewnia tylko połączona z leczeniem choroby podstawowej i zmianą stylu życia. Leki dobiera się do dominującej przyczyny – to m.in. leki antymuskarynowe, desmopresyna czy leki na przerost prostaty.

Metody zabiegowe w leczeniu nykturii wchodzą w grę głównie wtedy, gdy wywołująca ją przyczyna wymaga takiej interwencji. Np. w przypadku znacznego przerostu prostaty u mężczyzny standardem jest zabieg przezcewkowej resekcji gruczołu krokowego (TURP) lub inne nowoczesne metody leczenia chorób prostaty (jeśli farmakoterapia nie przynosi ulgi).

Co oznacza częste oddawanie moczu w nocy? Może świadczyć o wielu problemach – od złych nawyków po poważne choroby. Warto potraktować ją jako wskazówkę do szerszej diagnostyki i w razie potrzeby wdrożyć leczenie, które poprawi komfort codziennego funkcjonowania.

Bibliografia